اسماعیل بن محمدحسین مازندرانی

ملا اسماعیل‌ بن محمدحسین مازندرانی (۱۱۰۰-۱۱۷۳ق) طبری‌الاصل مشهور به ملا اسماعیل خواجویی، حکیم، فقیه و متکلم شیعی قرن دوازدهم هجری قمری. بشارات الشیعه از آثار و ملا مهدی نراقی از شاگردان اویند.

تولد و وفات

خواجویی در سال ۱۱۰۰ق به دنیا آمد. او در آثارش از محل تولد و اجدادش یاد نکرده است. با این حال احتمال داده شده که زادگاه او مازندران است چنانکه در آثارش خود را مازندرانی خوانده است. شهرتش به خواجویی را به خاطر اقامتش در محلۀ خواجوی اصفهان دانسته‌اند.

دربارۀ تاریخ وفات خواجویی، اختلاف‌‌نظر وجود دارد. عبدالنبی قزوینی وفات وی را در ۱۱۷۷ق دانسته، اما آقابزرگ تهرانی در الذریعه، آن را در ۱۱۷۳ق نوشته است. مدفن وی در تخت فولاد اصفهان در نزدیکی قبر استادش فاضل هندی است.

اساتید و شاگردان

از استادان مشهور وی فاضل هندی و ملا محمد تنکابنی را نام برده‌اند. همچنین گفته شده که ممکن است وی از اساتید زیر نیز بهره برده باشد:

• محمدجعفر خراسانی اصفهانی
• ملا حمزه گیلانی
• محمدصادق اردستانی

برخی از مشهورترین شاگردان او عبارتند از:

• ملا مهدی نراقی
• آقا محمد بیدآبادی
• میرزا ابوالقاسم مدرس خاتون‌‌آبادی
• ملا محراب گیلانی

حوادث و رویدادها

حمله افغان‌ها به اصفهان (۱۱۳۶ق) و محاصره آن از رویدادهای مهم سیاسی و تاریخی زندگانی خواجویی است. وی در حاشیه کتاب الاربعین شیخ‌ بهایی، پاره‌ای از آن حوادث را گزارش کرده است. نیروهای افغان او را حبس کردند و اموالش را به غارت بردند. پس از این حمله خواجویی به خاتون‌آباد در نزدیکی اصفهان رفت.

جایگاه علمی و معنوی

خواجویی از مدرّسان علوم عقلی و نقلی بود و تا پایان عمر به تعلیم این علوم پرداخت. او بارها کتاب الشفاء ابن‌ سینا را درس داد و بسیاری از قسمت‌های آن را از بر بود.

او از احیاکنندگان حوزۀ فلسفی اصفهان، پس از حملۀ افغان‌ها، بود. ملا اسماعیل را با این‌که در عصر پس از ملاصدرا زندگی می‌کرده است متأثر از او ندانسته‌اند.

او در زهد و تقوا و اعراض از دنیا و تأسی به سیرۀ پیامبر(ص) و امامان شیعه سرآمد عصر خود و نیز مورد احترام همۀ اقشار جامعۀ روزگار خود بود. گفته‌اند او نزد نادر شاه افشار (۱۱۰۰-۱۱۶۰ق) منزلت خاصی داشته است و نادر به توصیه‌های او عمل می‌کرده است.

محمدجعفر خواجویی فرزند وی و نیز محمداسماعیل خواجویی ثانی نوه او، از عالمان و ادیبان عصر خود بودند.

آثار

خواجویی صاحب آثار متعددی بوده است. برخی از آثار منتشرشدۀ وی عبارت‌اند از:

• الرسائل الاعتقادیة؛ مجموعه‌ای شامل هجده رساله در موضوعات اعتقادی است که توسط سیدمهدی رجائی در ۱۴۱۱ق در قم منتشر شده است.
• ثمرة الفؤاد فی‌ نبذ من مسائل المعاد
• ابطال الزمان الموهوم؛ این اثر در جلد چهارم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران (ص ۱۵۱-۲۹۱) به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی در ۱۳۵۷ در مشهد چاپ شده است.
• مفتاح الفلاح و مصباح النجاح فی شرح دعاءالصباح؛ این اثر به اهتمام سید مهدی رجائی در ۱۴۱۱ق در مشهد منتشر شده است.
• رسالة فی‌ الغناء؛ این اثر به کوشش علی مختاری و سید رسول کاظمی‌نسب، در مجموعۀ میراث فقهی، غنا و موسیقی در ۱۳۷۶ش در قم چاپ شده است
• الفوائد الرجالیة؛ سید مهدی رجائی مباحث این کتاب را تحقیق و بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی آن را در سال ۱۴۱۳ق چاپ کرده است.

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

• منبع مقاله :